Roszczenia pauliańskie, czyli ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika
W obliczu długów, których egzekucja może rozpocząć się w każdej chwili, dłużnicy często decydują się pozbyć swojego majątku, przekazując jego składniki, w drodze darowizny, swoim najbliższym osobom (np. dzieciom). Zazwyczaj są nieświadomi istnienia przepisów chroniących wierzycieli, którzy w takich sytuacjach mogą żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do nich.
Przesłanki uznania czynności prawnej za bezskuteczną
Stosownie do art. 527 kodeksu cywilnego, aby wierzyciel mógł zażądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego, muszą być łącznie spełnione następujące warunki:
- czynność prawna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela (jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności);
- osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową;
- dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli;
- osoba trzecia (ta, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej) o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
W przypadku darowizny wykonanej po to, żeby wierzyciel nie miał z czego prowadzić egzekucji, warunki z p. 1 i 2 bez wątpienia zostaną spełnione. Kwestią dyskusyjną pozostaje jednak ustalenie czy dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela i czy osoba o tym wiedziała (lub mogła się dowiedzieć). Jeżeli którykolwiek z tych dwóch warunków nie zostanie spełniony, art. 527 kodeksu cywilnego nie będzie mieć zastosowania. Ustawodawca jednak nieco ułatwił wierzycielowi zadanie, ustanawiając szereg domniemań.
Domniemania
Domniemanie 1 – Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Domniemanie 2 – Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Domniemanie 3 – Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Jeżeli nastąpi którakolwiek z powyższych trzech sytuacji, to dłużnik lub osoba trzecia muszą udowodnić, że nie wiedzieli o możliwości pokrzywdzenia wierzycieli.
Nieodpłatne czynności prawne
Wierzyciele są jeszcze bardziej chronieni w przypadku nieodpłatnych czynności prawnych, do których zalicza się darowizna. Zgodnie z art. 528 kodeksu cywilnego, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Innymi słowy – w przypadku darowizny, wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną w stosunku do niego, nawet jeżeli nie nastąpi warunek nr 4, wskazany powyżej.
Przyszli wierzyciele
Opisane przepisy chronią nie tylko obecnych wierzycieli, ale także przyszłych, czyli takich, w stosunku do których dług dopiero powstanie. Jest jednak jedno ograniczenie – jeżeli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała. W takiej sytuacji nie warunek z p. 4 powyżej, zostaje dodatkowo zaostrzony (odpada przesłanka, że osoba trzecia mogła, przy zachowaniu należytej staranności, dowiedzieć się o pokrzywdzeniu wierzyciela). Należy jednak pamiętać, że ograniczenie to nie ma zastosowania w przypadku darowizny i innych czynności nieodpłatnych.
