Odwołanie darowizny

Darowizna to bardzo rozpowszechniona forma przekazywania majątku najbliższym osobom. Dzięki zwolnieniu, małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha, mogą nabyć od darczyńcy własność rzeczy lub prawa majątkowego, bez konieczności zapłaty podatku (pod warunkiem zgłoszenia darowizny do Urzędu Skarbowego w terminie 6 miesięcy). Jak to jednak w rodzinie często bywa, nie trudno o sytuację, w której darczyńca, wskutek niewłaściwego zachowania obdarowanego będzie czuł się pokrzywdzony i oszukany. Właśnie o takich sytuacjach pomyślał ustawodawca, wprowadzając instytucję odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności.

Rażąca niewdzięczność

Zgodnie z art. 898 § 1 kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Nie każde jednak zachowanie obdarowanego, które w mniemaniu darczyńcy jest niewłaściwe, będzie stanowiło podstawę skutecznego odwołania darowizny. W ustaleniu zakresu znaczeniowego pojęcia „rażącej niewdzięczności” z pomocą przychodzi orzecznictwo. Sąd Apelacyjny w Katowicach, w wyroku z dnia 31 maja 2016 r. (sygn. akt I ACa 1721/15), uznał, że „pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę”. Dalej Sąd wskazał, że chodzi tu „przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub czci albo mieniu darczyńcy oraz o naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą oraz obowiązku wdzięczności”. Z kolei Sąd Apelacyjny w Białymstoku, w wyroku z dnia 24 września 2015 r. (sygn. akt I ACa 413/15), stwierdził, że „znamion rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 k.c. nie wyczerpują nie tylko czyny nieumyślne obdarowanego, ale także drobne czyny umyślne, jeżeli nie wykraczają one poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku”. W dalszej części orzeczenia Sąd zakwalifikował incydentalne sprzeczki (zwłaszcza te sprowokowane), jako sytuacje, które nie uzasadniają odwołania darowizny.

Jak widać, nie każdy konflikt darczyńcy z obdarowanym może stanowić podstawę odwołania darowizny. Można nawet zaryzykować stwierdzenie, że taką podstawą są tylko te najbardziej niemoralne czyny obdarowanego, jak np. popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy. Przed wniesieniem pozwu w związku z odwołaniem darowizny, każdy przypadek powinien być szczegółowo zbadany i oceniony pod kątem szans uzyskania korzystnego wyroku. Pozwoli to oszczędzić znaczne kwoty przeznaczone przez powoda na opłatę od pozwu (szczególnie kiedy przedmiotem darowizny była nieruchomość), których zwrotu, w razie przegranej, powód nie otrzyma od drugiej strony.

Forma i termin odwołania darowizny

Darowiznę należy odwołać w formie pisemnej. Nie może ona jednak być odwołana po upływie roku od dnia, w którym darczyńca do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Jeżeli ten termin zostanie przegapiony, uzyskanie zwrotu przedmiotu darowizny na podstawie art. 898 § 1 kodeksu cywilnego będzie niemożliwe.

Przebaczenie obdarowanemu

Należy także pamiętać, że stosownie do art. 899 § 1 kodeksu cywilnego, darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. W przypadku sporu co do tego czy zachowanie darczyńcy stanowiło przebaczenie, kwestia ta zostanie rozstrzygnięta przez sąd.