Nowa ustawa o prawach konksumenta

24 czerwca 2014 r. została uchwalona ustawa o prawach konsumenta. Wejdzie w życie dopiero po upływie 6 miesięcy, czyli 25 grudnia 2014 r. Jednak już teraz warto zwrócić uwagę na najważniejsze kwestie związane ze zmianami w zakresie uprawnień konsumentów w stosunku do przedsiębiorców, wprowadzanymi przez nową ustawę.

Definicja konsumenta

Na wielu stronach internetowych można znaleźć informację, że definicja konsumenta ulegnie poszerzeniu o osoby fizyczne, które dokonując czynności związanej z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową, działa także w celu niezwiązanym z tą działalnością i cel ten przeważa. Taka propozycja rzeczywiście pojawiła się w pierwszej wersji projektu ustawy, ale w toku prac legislacyjnych została usunięta. Z tego względu, definicja konsumenta znajdująca się w kodeksie cywilnym nie ulegnie zmianie, a za konsumenta w dalszym ciągu będzie się uważać osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Ograniczenie w pobieraniu od konsumenta opłat związanych z korzystaniem z określonych sposobów płatności

Do kodeksu cywilnego został wprowadzony art. 383[1], zgodnie z którym przedsiębiorca nie może żądać od konsumenta opłaty za skorzystanie z określonego sposobu zapłaty przewyższającej poniesione przez przedsiębiorcę koszty w związku z tym sposobem zapłaty. Oznacza to, że dodatkowa opłata np. za płatność kartą nie może być wyższa niż prowizja, jaką z tego tytułu zapłaci przedsiębiorca.

Miejsce spełnienia świadczenia

Ogólne zasady prawa cywilnego przewidują, że strony umowy mogą oznaczyć miejsce spełnienia świadczenia. Zasada ta ulegnie ograniczeniu w relacji pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem – w kodeksie cywilnym dodano przepis, zgodnie z którym jeżeli przedsiębiorca jest obowiązany przesłać rzecz konsumentowi do oznaczonego miejsca, miejsce to uważa się za miejsce spełnienia świadczenia. Odmienne uregulowanie tej kwestii w umowie będzie nieważne.

Odstąpienie od umowy przez konsumenta

W kodeksie cywilnym przewidziano wypadki, w których jedna ze stron umowy może od niej odstąpić. W takiej sytuacji każda ze stron może żądać zwrotu tego co świadczyła na rzecz drugiej strony. Zmiana, którą wprowadzono w tym zakresie polega na tym, że gdy jedną ze stron jest konsument, zwrot świadczenia na jego rzecz powinien nastąpić niezwłocznie.

Sprzedaż konsumencka

Nowa ustawa o prawach konsumenta likwiduje odrębny reżim prawny dla sprzedaży konsumenckiej. Od 25 grudnia 2014 r. wszystkie zasady będą uregulowane wyłącznie w kodeksie cywilnym. Oto najważniejsze zmiany odnoszące się do sprzedaży na rzecz konsumentów:

• Jeżeli kupującym jest konsument, sprzedawca obowiązany jest niezwłocznie wydać rzecz kupującemu, nie później niż trzydzieści dni od dnia zawarcia umowy, chyba że umowa stanowi inaczej. W razie opóźnienia sprzedawcy kupujący może wyznaczyć dodatkowy termin do wydania rzeczy, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić.
• Sprzedawca obowiązany jest przed zawarciem umowy udzielić kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznych dotyczących rzeczy. Sprzedawca obowiązany jest wydać posiadane przez siebie dokumenty, które dotyczą rzeczy. Jeżeli treść takiego dokumentu dotyczy także innych rzeczy, sprzedawca obowiązany jest wydać uwierzytelniony wyciąg z dokumentu. Ponadto, jeżeli jest to potrzebne do należytego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, sprzedawca obowiązany jest załączyć instrukcję i udzielić wyjaśnień dotyczących sposobu korzystania z rzeczy.
• Jeżeli kupującym jest konsument, sprzedawca jest obowiązany udzielić mu przed zawarciem umowy jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania z rzeczy sprzedanej. W szczególności należy podać rodzaj rzeczy, określenie jej producenta lub importera, znak bezpieczeństwa i znak zgodności wymagane przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz, stosownie do rodzaju rzeczy, określenie jego energochłonności, a także inne dane wskazane w odrębnych przepisach. Jeżeli rzecz jest sprzedawana w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie, informacje, o których mowa powyżej, powinny znajdować się na rzeczy sprzedanej lub być z nią trwale połączone. W pozostałych przypadkach sprzedawca jest obowiązany umieścić w miejscu sprzedaży informację, która może być ograniczona do rodzaju rzeczy, jej głównej cechy użytkowej oraz wskazania producenta lub importera rzeczy.
• Sprzedawca jest obowiązany zapewnić w miejscu sprzedaży odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające dokonanie wyboru rzeczy sprzedanej i sprawdzenie jej jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.
• Na żądanie kupującego sprzedawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy.
• Sprzedawca jest obowiązany wydać kupującemu wraz z rzeczą sprzedaną wszystkie elementy jej wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.
• Jeżeli rzecz sprzedana ma zostać przesłana przez sprzedawcę kupującemu będącemu konsumentem, niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na kupującego z chwilą jej wydania kupującemu. Za wydanie rzeczy uważa się jej powierzenie przez sprzedawcę przewoźnikowi, jeżeli sprzedawca nie miał wpływu na wybór przewoźnika przez kupującego. Postanowienia mniej korzystne dla kupującego są nieważne.
• Poszerzono zakres zastosowania przepisów o sprzedaży rzeczy. Będą one miały teraz zastosowanie nie tylko do sprzedaży energii i praw, ale także wody.

Rękojmia za wady

Bardzo istotnych zmian dokonano w części kodeksu cywilnego dotyczącej rękojmi za wady, które jednak w większości mają zastosowanie nie tylko do relacji z konsumentami, ale również do relacji pomiędzy przedsiębiorcami.
Przede wszystkim poszerzono zakres odpowiedzialności sprzedawcy. Do tej pory sprzedawca był odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana miała wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność. Wprowadzona zmiana polega na ustaleniu, że sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną. Bez znaczenia będzie to, czy wada zmniejsza wartość rzeczy czy nie. Nowa ustawa wprowadza także do kodeksu cywilnego definicję wady fizycznej. Zgodnie z tą definicją wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1. nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2. nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
3. nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4. została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Rzecz sprzedana ma wadę fizyczną także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.

W ramach zwiększonej ochrony konsumentów, ustawodawca postanowił, że jeżeli kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniem sprzedawcy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej, oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent. Jednakże sprzedawca (nie będący oczywiście producentem) nie jest odpowiedzialny za zapewnienia, o których mowa w zdaniu poprzedzającym, jeżeli zapewnień tych nie znał ani, oceniając rozsądnie, nie mógł znać albo nie mogły one mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy sprzedaży, albo gdy ich treść została sprostowana przed zawarciem umowy sprzedaży. Dodatkowo, w sprzedaży konsumenckiej, jeżeli wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada istniała w momencie wydania rzeczy.

Obok definicji wady fizycznej, w kodeksie cywilnym pojawiła się także definicja wady prawnej, zgodnie z którą sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej, albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu. W razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa.
W przypadku sprzedaż rzeczy oznaczonych co do tożsamości lub rzeczy mających powstać w przyszłości, istotnym ograniczeniem z tytułu rękojmi jest fakt posiadania przez kupującego wiedzy o wadzie w chwili wydania rzeczy. Jednakże zasady tej nie stosuje się w przypadku sprzedaży konsumenckiej.

Odstąpienie od umowy przez konsumenta

Dość obszernych wyjaśnień wymaga kwestia prawa odstąpienia przez konsumenta od umowy sprzedaży, jeżeli sprzedana rzecz ma wady. W wielu serwisach internetowych pojawiły się artykuły alarmujące, że wprowadzone zmiany nałożą na sprzedawców obowiązek zwrotu pieniędzy konsumentom w przypadku, gdy po jednokrotnej naprawie rzecz w dalszym ciągu będzie miała wady. Zmiana w pewnym stopniu przyniesie taki skutek, jednakże panika jaka pojawiła się w związku z tym w Internecie, jest nieuzasadniona – uprawnienie konsumenta nie będzie nieograniczone. Takie zasady obowiązują od samego początku istnienia kodeksu cywilnego. Kilkanaście lat temu, uchwalając ustawę o szczególnych zasadach sprzedaży konsumenckiej (która przestanie obowiązywać z dniem wejścia w życie nowej ustawy o prawach konsumenta, czyli 25 grudnia 2014 r.), ustawodawca wyłączył zastosowanie tej zasady w przypadku umów zawieranych z konsumentami. Obecnie sprzedawca, gdy kupującym jest konsument, może wiele razy naprawiać wadliwą rzecz. Natomiast, gdy kupującym jest inny przedsiębiorca, zasada odstąpienia od umowy w przypadku dalszego istnienia wady po jednokrotnej naprawie, nadal obowiązuje. Wprowadzone zmiany, to nic innego, jak ujednolicenie zasad obowiązujących przy sprzedaży konsumenckiej i na rzecz przedsiębiorców.

Wspomniałem powyżej, że uprawnienie konsumenta do zwrotu towaru i żądania zwrotu pieniędzy nie będzie nieograniczone. Jeżeli rzecz sprzedana będzie miała wadę, konsument będzie mógł zażądać obniżenia ceny lub zwrotu pieniędzy. Jednakże sprzedawca będzie mógł niezwłocznie wymienić rzecz wadliwą na wolną od wad lub ją naprawić. Takiej możliwości sprzedawca nie będzie miał, jeżeli rzecz już była wymieniona lub naprawiona. Wtedy sprzedawca zobowiązany będzie – zgodnie z żądaniem konsumenta – obniżyć cenę, albo przyjąć zwrot rzeczy i zwrócić pieniądze. To jednak nie koniec ograniczenia prawa konsumenta – w żadnym wypadku nie może on bowiem odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna. Jest to co prawda pojęcie nieostre i ciężko stworzyć uniwersalną definicję, jednakże na pewno konsument nie będzie mógł żądać zwrotu pieniędzy z powodu każdej, nawet najmniejszej ustarki kupionego produktu.

Kolejna zmiana w tym zakresie dotyczy przyznania konsumentowi prawa żądania wymiany rzeczy zamiast obniżenia ceny lub obniżenia ceny zamiast wymiany rzeczy. Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.

Wszelkie uprawnienia związane z rękojmią za wady rzeczy sprzedanej będą wykonywane przez konsumenta na koszt sprzedawcy – dotyczy to w szczególności koszty dostarczenia wadliwej rzeczy do sprzedawcy, czy kosztów demontażu i ponownego montażu naprawionej rzeczy.

W przypadku zgłoszenia przez konsumenta żądania wymiany rzeczy, usunięcia wady lub obniżenia ceny (podając konkretną kwotę), sprzedawca powinien pamiętać, żeby ustosunkować się do tego żądania w terminie czternastu dni. W przeciwnym wypadku, takie żądanie konsumenta będzie uważane za uzasadnione.

Wygaśnięcie uprawnień z rękojmi za wady fizyczne

Do dwóch lat (w przypadku rzeczy innych niż budynki) i pięciu lat (w przypadku budynków) wydłużony zostanie termin, w którym sprzedawca odpowiada za wady rzeczy. Obecnie jest to odpowiednio jeden rok i trzy lata. Jednakże, jeżeli kupującym jest konsument a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu. Upływ tych terminów nie ma skutku, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił.

Gwarancja jakości

Zmiany zostały wprowadzone także w zakresie gwarancji jakości. Pomimo, że zmiany dotyczą nie tylko konsumentów, lecz każdego przypadku udzielenia gwarancji, to warto na nie zwrócić uwagę, ponieważ producenci i sprzedawcy bardzo często udzielają gwarancji w sprzedaży konsumenckiej. Oto najważniejsze z tych zmian:

• Do udzielania gwarancji nie będzie konieczne wydanie dokumentu gwarancji. Oświadczenie gwarancyjne może zostać złożone w reklamie.
• Jeżeli nie zastrzeżono terminu trwania gwarancji, będzie on wynosić dwa lata od dnia, w którym rzecz została wydana kupującemu. Obecnie jest to tylko jeden rok.
• Bez zmian pozostaje zasada, że niezależnie od uprawnień wynikających z gwarancji, kupujący może wykonywać uprawnienia z rękojmi. Do kodeksu cywilnego wprowadzono jednak zapis, że w razie wykonywania przez kupującego uprawnień z gwarancji bieg terminu do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie. Termin ten biegnie dalej od dnia odmowy przez gwaranta wykonania obowiązków wynikających z gwarancji albo bezskutecznego upływu czasu na ich wykonanie.
• Unormowano termin, w którym gwarant jest zobowiązany wykonywać obowiązki wynikające z gwarancji. Powinien to być termin określony w treści oświadczenia gwarancyjnego, a gdy go nie określono – niezwłocznie, ale nie później niż w terminie czternastu dni, licząc od dnia dostarczenia rzeczy przez uprawnionego z gwarancji.

Prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa

Ustawa o prawach konsumenta to nie tylko zmiany wprowadzone do kodeksu cywilnego, z których najistotniejsze opisałem powyżej. W ustawie zawarto cały katalog obowiązków przedsiębiorców w relacjach z konsumentami (takich jak np. obowiązki informacyjne) oraz uprawnień konsumenta. Najważniejszą kwestią, na którą należy zwrócić uwagę jest prawo konsumenta do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.
Przede wszystkim został wydłużony termin do wykonania powyższego uprawnienia konsumenta. Od 25 grudnia 2014 r. konsument będzie mógł odstąpić od takiej umowy w terminie czternastu dni (obecnie jest to tylko 10 dni). Termin ten liczy się – w przypadku umowy sprzedaży – od dnia objęcia rzeczy przez konsumenta w posiadanie, a w przypadku innych umów – od dnia zawarcia umowy. Konsument będzie mógł odstąpić od umowy bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem bezpośrednich kosztów zwrotu rzeczy (chyba że przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta o konieczności poniesienia tych kosztów – wtedy koszty te będzie ponosić przedsiębiorca) lub kosztów dostarczenia rzeczy w sposób inny niż najtańszy zwykły sposób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę.

Przedsiębiorca zawierający z konsumentem umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa powinien pamiętać przede wszystkim o tym, aby przed zawarciem umowy poinformować konsumenta o prawie odstąpienia oraz sposobie jego wykonania, a także wzorze formularza odstąpienia od umowy, zawartym w załączniku do ustawy. Jeżeli tego nie zrobi, prawo to wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia upływu terminu 14 dni na odstąpienie od umowy. Natomiast, jeżeli konsument został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy przed upływem terminu 14 dni na wykonanie prawa odstąpienia, termin do odstąpienia od umowy upływa po 14 dniach od udzielenia konsumentowi informacji o tym prawie.

Podsumowanie

W niniejszym artykule krótko omówiłem najważniejsze zmiany wprowadzane przez ustawę o prawach konsumenta, które wejdą w życie 25 grudnia 2014 r. Są to moim zdaniem najistotniejsze zagadnienia z punktu widzenia każdego przedsiębiorcy, który ma do czynienia z konsumentami. Zmian jest jednak dużo więcej. Nie sposób omówić je wszystkie w jednym artykule, dlatego zachęcam do zapoznania się z treścią ustawy.