Dokumentowa forma czynności prawnej

Zgodnie z art. 60 kodeksu cywilnego, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Oznacza to, że jeżeli przepisy prawa nie przewidują dla danej umowy formy szczególnej (np. formę notarialną w przypadku umowy sprzedaży nieruchomości), umowa może być zawarta w dowolny sposób – byle by tylko możliwe było ustalenie jej treści i stron.

Formy czynności prawnych w kodeksie cywilnym

Wskazana powyżej ogólna zasada nie wyklucza jednak określenia w kodeksie cywilnym różnych, konkretnych form czynności prawnych, których niezachowanie będzie się wiązało z pewnymi skutkami (w tym także z nieważnością czynności prawnej – jeżeli taki rygor został zastrzeżony w ustawie).

Jeszcze do 7 września 2016 r. kodeks cywilny przewidywał tylko następujące formy czynności prawnych:

• forma pisemna,
• forma pisemna z notarialnie poświadczonymi podpisami,
• forma aktu notarialnego,
• data pewna,
• forma elektroniczna.

Nowa, dokumentowa forma czynności prawnej

8 września 2016 r. weszła w życie nowelizacja kodeksu cywilnego, która wprowadziła nową formę czynności pranej – formę dokumentową. Zgodnie z art. 77² kodeksu cywilnego, do zachowania tej formy wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób możliwy ustalenie osoby składającej oświadczenie. Art. 77³, kolejny przepis dodany nowelizacją, wyjaśnia natomiast co należy rozumieć przez dokument. Jest to nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Definicja ta jest bardzo szeroka i zgodnie z nią, aby zachować dokumentową formę czynności prawnej, można skorzystać z wielu różnych form komunikacji, w tym przede wszystkim ze środków komunikacji elektronicznej. Żeby nie szukać daleko – umowa zawarta poprzez wymianę wiadomości e-mail lub SMS-ów, w świetle przytoczonych powyżej przepisów, może zostać uznana za umowę zawartą w formie dokumentowej.

Dokumentowa forma czynności prawnej nie wymaga jakiegokolwiek podpisu – ani tradycyjnego, ani elektronicznego. Wystarczające jest to, że można ustalić autora składanego oświadczenia. Jeżeli oświadczenie jest składane w postaci wydruku na papierze, do zachowania formy dokumentowej, nie trzeba podpisywać takiego dokumentu.

Konsekwencje wprowadzenie formy dokumentowej

Po co w ogóle wprowadzono do kodeksu cywilnego nowa formę czynności prawnych? Tym bardziej, że na podstawie wspomnianego powyżej art. 60 kodeksu cywilnego, przed nowelizacją także było możliwe zawarcie umowy przez SMS, e-mail lub w inny sposób, bez podpisu osoby składającej oświadczenie woli. Odpowiadając w skrócie – do końca nie wiadomo. W przepisach odnoszących się do poszczególnych rodzajów umów, wymóg formy dokumentowej pojawia się tylko dwa razy:

1. zgodnie z art. 77 § 2 kodeksu cywilnego, jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron, jak również odstąpienie od niej albo jej wypowiedzenie wymaga zachowania formy dokumentowej, chyba że ustawa lub umowa zastrzega inną formę;
2. zgodnie z art. 720 kodeksu cywilnego, umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 zł, wymaga zachowania formy dokumentowej (przed nowelizacją wymagane było stwierdzenie pismem).

Wydaje się więc, że jeśli strony czynności prawnych nie będą zastrzegać w zawieranych przez siebie umowach formy dokumentowej (np. dla zmiany umowy, odbiorów itp.), forma ta – przynajmniej na razie – będzie miała marginalne znaczenie.